Drie kwart van de ondernemers ervaart een tekort aan arbeidskrachten aan het begin van het derde kwartaal van dit jaar. Dit berichtte het CBS eind augustus. Ook in de hightech- en maakindustrie zien we grote tekorten aan personeel. Elke ondernemer gaat er op zijn of haar eigen manier mee om. Hoewel het voor de dagelijkse gang van zaken in het maakbedrijf ontzettend lastig is om onderbezet te zijn, ervaart ‘slechts’ 40 procent van alle bedrijven in Nederland een belemmering van bedrijfsvoering door het personeelstekort. Maar er zijn ook kansen: dit tekort kan op termijn een perfecte prikkel zijn om te automatiseren en te innoveren.

Nederland is zeker nog niet zover op het gebied van automatisering als de rest van de vooroplopende landen in de industrie. Op bepaalde vlakken is dat logisch. Historisch gezien heeft Nederland bijvoorbeeld geen grote automobielindustrie. Dat automatisering zijn opmars moet gaan maken lijkt echter voor de hand liggend. De producten die bedacht worden, worden sneller, hebben meer functies en moeten steeds zuiniger worden. Hetzelfde geldt voor de machines die deze producten moeten maken. Ook deze worden steeds complexer, groter en kritischer. Daarbij moeten deze machines sneller geleverd worden in een tijd waar de mondiale markt nog altijd op zijn kop staat. Kortom: automatiseren is een van de manieren om de arbeidsproductiviteit omhoog te krijgen. Gaat deze productiviteit niet omhoog? Dan is er een kans dat de marge onderuit gaat.

Om de arbeidsproductiviteit te verhogen kan men dus automatiseren, maar zijn de bedrijven en producten er wel geschikt voor? In veel bedrijven wordt ‘high-mix-low-volume’ geproduceerd. Dagelijks wordt er gewerkt met andere producten en andere materialen. Ook deze productie kan deels geautomatiseerd worden. We moeten echter wel oppassen dat we als hightech- en maakindustrie niet het wiel opnieuw willen uitvinden. Soms moeten we kennis shoppen bij andere sectoren om zelf technologie te kunnen implementeren. Denk bijvoorbeeld aan de agro- en foodsector. Als men ergens te maken heeft met complex en veranderende vormen, dan is het daar wel.

Is automatisering dan de gouden oplossing? Nee dat denk ik niet, maar het is wel een van velen. Ook digitalisering is een enorme kans voor de industrie. Ik zie dat er dagelijks nog geworsteld wordt met allerlei facetten die komen kijken bij digitalisering. In veel gevallen is er te weinig kennis en tijd om een gedegen structuur in te richten en de mensen in de organisatie mee te nemen in deze transitie. Hierdoor ontstaat er een gat tussen ‘nieuw’ en ‘oud’ en dat is het laatste wat we moeten willen. Ook voor deze kennis kunnen we buiten ons eigen kader kijken.

Dat over grenzen heen kijken en shoppen bij andere sectoren nodig is, is evident. Kennisdelen en leren van elkaar in het ecosysteem zal essentieel zijn voor Nederland om innovatief te blijven. In 2022 stond Nederland op de vijfde plek in de Global Innovation Index. Ter vergelijking, in 2018 stond Nederland tweede, enkel Zwitserland wist ons voor te blijven. Wie vandaag stilstaat, loopt het risico om morgen achterop te raken. Met eigen investeringen en subsidieregelingen van het Rijk proberen we voorop te blijven in deze race zonder einde, waarbij we de grenzen van het absolute telkens weten op te zoeken.

Het ongrijpbare van het ecosysteem wordt al snel minder ongrijpbaar als bedrijven met regelmaat samenkomen. Door samen te komen, bij elkaar binnen te kijken en het open gesprek met elkaar te voeren op beurzen of netwerkevents leren we elkaar beter kennen. Zodoende komen we achter elkaars kennis, kunde, maar ook ongemakken. Hierdoor zal samenwerken alleen maar makkelijker worden. Wellicht is dat wel dé oplossing voor de grote uitdagingen waar we voor staan: samenwerken. 

Maarten Roos

Manager High Tech Platform en talkshowhost bij Techcafé, Mikrocentrum