Smeren was vroeger het werk van de ‘jongste bediende’. Hij werd met een vetspuit de fabriek in gestuurd om lagers te smeren zonder enige kennis van zaken. Inmiddels is technisch smeerbeheer verworden tot een wetenschap waarin vele factoren een rol spelen om het maximale voordeel te behalen. Wie de materie goed begrijpt, verlengt de levensduur van machines en componenten, vermindert onverwachte stilstand, geluid én bespaart energie.

De werking van het smeren van aandrijfsystemen

Het laagje smeermiddel – de smeerfilm – voorkomt dat de bewegende oppervlakken tegen elkaar komen. Wanneer het smeermiddel onvoldoende sterk is of de smeerfilm te dun, dan komen de oppervlakken tóch tegen elkaar aan. Dit leidt onder meer tot een verhoogd geluidsniveau, warmteontwikkeling, slijtage en hiermee een kortere levensduur en tevens een onnodig hoog energieverbruik. In het ergste geval lopen slijtage en warmteontwikkeling dermate ver op dat de aandrijving uitvalt. De juiste smering vermindert dus de wrijving, voert warmte en eventueel ook vuil af en beschermt en conserveert ook in veel gevallen de machinedelen. Bijvoorbeeld tegen roest.

Een goed smeerbeheer leidt logischerwijs ook tot kostenbesparing. En die kunnen aardig oplopen. Onderzoek toont bijvoorbeeld aan dat zo’n 3 procent van het onderhoudsbudget wordt besteed aan smeermiddelen, terwijl 15 – 40 procent van de onderhoudskosten gerelateerd zijn aan slecht smeerbeheer (te veel, te weinig, verkeerde smeermiddel etc.). 

Afbeelding: De smering van lieren die dagelijks in de buitenlucht moeten functioneren, moet niet alleen een goede smeerfilm geven, maar de aandrijving ook beschermen tegen vuil en vocht.

Soorten smeermiddelen voor aandrijfsystemen

Smeermiddelen zijn er in drie ‘smaken’: vloeibaar (oliën), vast (grafiet, teflon) en vet. Zowel de vloeibare middelen als de vetten zijn opgebouwd uit een of meer basisvloeistoffen die zijn aangevuld met additieven die de uiteindelijke eigenschappen van het smeermiddel bepalen. Bij smeervetten zijn bovendien verdikkers toegevoegd waarmee de smeermiddelen geschikt zijn voor bijvoorbeeld lagers en open tandwielen.

Additieven van smeermiddelen

De additieven – of: toevoegingen – die de eigenschappen van het smeermiddel bepalen, bestaan in vele varianten. Zo zijn er speciale additieven waardoor het smeermiddel bestand is tegen bijvoorbeeld hoge drukken, hoge temperaturen of agressieve omgevingen waarin vuil en zout een rol spelen. Andere additieven zorgen ervoor dat het smeermiddel maximaal aan het oppervlak hecht wat bijvoorbeeld belangrijk is in buitentoepassingen. Maar ook wanneer de omgeving vuil is: wanneer het smeermiddel goed hecht, vormt het bij uitstek een beschermende laag die voorkomt dat het vuil bijvoorbeeld een lager kan binnendringen. Additieven kunnen tijdens het gebruik worden ‘opgebruikt’ en moeten worden aangevuld om de oorspronkelijke eigenschappen van het smeermiddel in stand te houden.

Afbeelding: Kennis en inzicht bij de medewerker is belangrijk om te voorkomen dat er teveel of te weinig smeermiddel wordt toegevoegd.

Foodgrade smeermiddelen voor aandrijfsystemen

Verder noemen we de foodgrade smeermiddelen. Dit zijn smeermiddelen die speciaal zijn goedgekeurd voor gebruik in de voedingsmiddelenindustrie en die geen gevaar opleveren voor de gezondheid wanneer ze per ongeluk in aanraking komen met voedsel. Ook is er al jaren een toenemende belangstelling voor de zogenaamde ‘biograde’ smeermiddelen die minder milieubelastend zijn en soms zelf biologisch afbreekbaar. 

Conditioneren van smeermiddelen

Evenals bij hydraulische aandrijvingen is het bij de vloeibare smeermiddelen van belang dat deze zo schoon mogelijk blijven. Om dat te realiseren zijn speciale filtersystemen beschikbaar die onder meer de vaste deeltjes uit het smeermiddel halen. Dit zijn de deeltjes die systemen inwendig kunnen beschadigen en op deze manier alleen maar meer vuil genereren. Met alle gevolgen van dien. 

Toepassing van smeermiddelen in de aandrijftechniek

Professioneel smeren vraagt aan de voorzijde enige investering in tijd en geld, maar wanneer het beheer eenmaal is opgezet en onderdeel uitmaakt van het onderhoudsprogramma, zijn de voordelen navenant.

Een eerste stap is het in kaart brengen van alle smeerpunten in een fabriek. Vervolgens wordt per smeerpunt gekeken naar de smeerbehoefte: welke type smeermiddel moet hier met welke frequentie en in welke hoeveelheid worden aangebracht? Deze gegevens zijn naar wens onder te brengen in een onderhoudsbeheerprogramma zodat iedereen ze eenvoudig kan opvragen en het ook mogelijk is om wijzigingen door te voeren. Bijvoorbeeld wanneer de praktijk uitwijst dat een ander middel of een andere smeerfrequentie betere resultaten oplevert. Wijzigingen kunnen tevens aan de orde zijn wanneer aandrijvingen bijvoorbeeld sneller gaan draaien om de productie te verhogen en daarbij meer warmte ontwikkelen. Soms is dan een ander smeermiddel nodig dat bestand is tegen deze hogere temperaturen.

Afbeelding: Riemaandrijving op een baggerschip. Na een renovatie van deze aandrijving was het noodzakelijk een nieuw smeermiddel te kiezen omdat het systeem sneller moest werken. Voor het oude smeermiddel bleek dit een te hoge belasting. 

Vervolgens wordt per smeerpunt een geschikt smeermiddel geselecteerd. Voor iedereen die zijn smeerbeheer vanaf ‘nul’ opstart, is dit bij uitstek het moment om te kijken naar de voorraad. In veel gevallen is deze voorraad namelijk historisch gegroeid en bestaat uit een groot aantal diverse smeermiddelen van verschillende fabrikanten. Veelal omdat het de smeermiddelen zijn die de machinebouwer voorschrijft. Logistiek levert het echter voordelen op om bepaalde smeermiddelen te vervangen door één variant en te kijken of dit niet mogelijk is bij één afnemer. Dit scheelt bij het bestellen, opslag, het gebruik (fouten) maar ook in de communicatie. Liever één leverancier die op een gegeven moment het bedrijf kent en kan adviseren dan vele vertegenwoordigers over de vloer die (uiteraard) alleen naar hun eigen product kijken.

Smeerplan voor aandrijfsystemen

In de voorlaatste stap wordt het smeerplan opgesteld waarbij per smeerpunt wordt aangegeven met welk smeermiddel er op welk moment moet worden gesmeerd. En ook hoeveel. Te weinig smeren is namelijk niet goed, maar teveel smeermiddel kan net zulke destructieve gevolgen hebben voor de machine. Het bepalen van de juiste frequentie van smeren is mogelijk op basis van bijvoorbeeld het aantal draaiuren, maar is ook te bepalen op basis van de daadwerkelijke conditie van het lager. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van de gegevens die sensoren aanleveren over bijvoorbeeld warmteontwikkeling, trillingen en geluid. Voor het maken en onderhouden van een smeerplan zijn diverse softwarepakketten beschikbaar met elk hun mogelijkheden en beperkingen.

Tot slot – en niet te vergeten – is het belangrijk de betreffende onderhoudsmensen te trainen. Wanneer zij begrijpen hoe belangrijk goed smeren is en wat de gevolgen zijn van ‘slecht’ smeren, zullen zij goed opletten welk smeermiddel zij hanteren en zich houden aan de frequentie en de hoeveelheid.